• Ana Sayfa
• Politika
• Ekonomi
• Eğitim
• Asayiş
• Yaşam/Sağlık
• Spor
• Magazin
• Hakkımızda

(Haber: Orhan Akyüz) - Zonguldak’taki kömür havzası, 1884-1908 yılları arasındaki sürecinde teknik ve sosyal tesislere gerekli yatırımlar yapılmadığı, en iyi damarlarda üretime gidilerek kömür havzasının yağlanmaya uğratıldığı bildirildi.

Hakimiyet Yayın Grubu Zonguldak Bölge Sorumlusu Gazeteci Orhan Akyüz’ün, Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanan kurumun 2023 Faaliyet Raporu’nda, “Taş Kömürü İşletmeciliğinin Tarihçesi” anlatımından derlediği bilgilere göre, 18. asır sonlarında sanayi dallarının duyduğu ihtiyacı karşılamak amacıyla yurt içinde bulunmayan taş kömürünün ithali yoluna gidildi.

‘Terane Umaresi’ tarafından yurt içinde yapılacak araştırmalar sonucu bulunacak kömür kaynakları ile ihtiyaç giderilebileceği düşünülmüş ve harekete geçirildiğine yer verilerek, taş kömürünün bulunuş süreci anlatılan raporda, şunlar kaydedildi:

UZUN MEHMET’İN KÖMÜRÜ BULUŞU

Devletin bütün kademelerine konu ile ilgili yazı ve taş kömürü örnekleri gönderilmek suretiyle bu gibi taşlardan bulundukları taktirde İhsan-ı Şahaneye yani ‘Padişahın Bağışına’ mahzar olacakları bildirildi.

8 Kasım 1829 günü bahriye erlerinden Uzun Mehmet tarafından Kdz. Ereğlisi Köseağzı Değirmeni Viranderesi boyunda taş kömürü mostrasının bulunması sonucunda devrin Pafişahı II. Mahmut tarafından 5 bin kuruş mükafat ve 600 kuruş aylık ile ödüllendirildi. Bu keşif bugünkü kömür işletmeciliğinin temelini oluşturdu.

ÜRETİMİNE 1848 YILINDA BAŞLANDI

Zonguldak kömür havzasında maden kömürü üretimine 1848 yılında başlanmıştır. Üretimle birlikte havza donanmanın ihtiyacını karşılamak ve ‘Hazine-İ Hassa’ tarafından kontrol yönetilmek üzere 30 bin kuruş devlet vergisi mukabilinde, Yahudi Galatalı sarrafların kurduğu kömür kumpanyasına kiraya verildi. Havzaya John ve George Berkeley adlı İngiliz maden mühendisi kardeşlerin gelmesi sonucunda Kozlu ve Üzülmez bölgesinde ilk kuyular açılarak sahilde demir yolu döşeme çalışmaları yapıldı.

OCAKLAR İNGİLİZLERE BIRAKILDI

Kırım Harbi’nin çıkması üzerine bu defa müttefik donanmanın ihtiyacını karşılamak için havza ocakları İngiltere devletine bırakıldı. Hazine-İ Hassa tarafından kontrol edilen havzanın yönetimi İngiltere’nin elindedir. Bu dönemde yeni dekovil hatları yeni demir yolu döşenmiş ve maden direkleri olarak tahkim edilen ilk ocaklar açıldı.

İNGİLİZ KUMPANYASIYLA ÜRETİM…

-Emanet İdare ve İngiliz Kömür Kumpanyası Devri (1855-1865)-

Havzanın idaresi önce anlaşmayla tekrar Hazine-İ Hassa’ya devredilmiş ve emanet idare kurulmuşsa da yönetim bir süre sonra yine İngilizlerin eline geçerek İngiliz kumpanyası ile üretim yapılmıştır.

KUMPANYA DÖNEMİ BAŞLADI

1865 yılında padişahın emriyle havzanın yönetimi ‘Ereğli Livası Kaymakamı ve Madeni Hümayun Nazırı’ adı ile Mirliva Dilaver Paşa’ya verilmiş olup halen Üzülmez üretim bölgesinin bir bölümü Dilaver adını bu işimden almıştır. Havzayı bir harabe halinde bulan yeni idare; hukuki idare teknik ve özellikle sosyal bir düzen kurmak için 100 maddelik bir nizamname ile ‘ocakların idare tarzı, kömür teslim usülleri, maden direği teslim işleri, madeni yalnız işletme hakkının verilmesi, kimseye temellük olunmaması, işçilerin kazalanmaması’ durumların içine alan 8 bölümlük eser hazırlanmıştır.

1878 yılında, 289 sayılı ve 1910 tarihli ‘Teskere-İ Samiye’ ile haritası çizilmek suretiyle havzanın sınırları tespit edilmiştir. Tren ve dekovil hatları döşenerek ocaklara numara ve damarlari isim verilmiştir. Kömür üretiminin yüzde 40 oranında ihracına müsaade edilmesiyle kumpanya dönemi başlamıştır.

HAVZA YAĞMAYA UĞRATILDI

1883’ten sonra kurulan şirketler sırasıyla Ermeni Karamanyan Kumpanyası, Gürci Kumpanyası, Saracazadeler Maden Kömür Şirketi, Fransız, Ereğli Şirketi Osmaniyesidir. Teknik bilgiden yoksun, küçük üreticiye oranla daha ilmi ve işletmecilik ruhu ile hareket bu devrede havza için faydalı gelişmeler olmuş ise de teknik ve sosyal tesislere sermayeye oranla gerekli yatırımlar yapılmamış ve en iyi damarlardan üretime gidilerek kömür havzası yağmaya uğratılmıştır.

İTALYAN VE YUNAN SERMAYESİ

-Meşrutiyet Devri (1908-1914)-

Havzanın Ticaret ve Ziraat Nezaretine Rapdedilmesi ve Maden Müdürlüğü kurularak Hüseyin Fehmi İmer’in tayini, Rus Harici Ticaret Bankası Müdürlerinden Laskadiris ve Raskalizof tarafından Maadin Osmanlı Anonim Şirketinin kurulmasıyla Çaydamar ve Karıncadere ocaklarının satın alınması Kozlu kömür madeninin İtalyan ve Yunan sermayesiyle işletilmesi bu devrin belli başlı gelişmeleridir.

ALMANLARIN NÜFUSU ALTINA GİRİLDİ

-Dünya Harbi Devresi (1914-1920)-

Harbin başlamasıyla beraber ‘Harp Kömür Merkezi’ kurularak idarenin bir Alman Albaya verilmesi sonucunda havza Almanların nüfusu altına girmiştir.

904 bin 352 tona kadar kömür üretimi yapılmıştır. Harbin sonunda Fransız sermayesini korumak bahanesiyle havzanın idaresi merkezi İstanbul’da bulunan İtilaf Kuvvetleri Kömür Komisyonuna verildi.

YÜKSEK MADEN VE SANAYİ MEKTEBİNİN ZONGULDAK’TA AÇILIŞI

-Himayeci Dönemi (1920-1925)-

Milli Mücadele zaferle sonuçlandıktan sonra sosyal ve iktisadi kalkınmamızın ön planları tespit edilerek kömür üretiminin rasyonelleştirilmesi, Yüksek Maden ve Sanayi Mektebinin Zonguldak’ta açılışı, Havza-i Fahmiye Amele Kanununun kabulü, kömürün nakli ve ormanların korunması, kömür yan maddeleri, sanayi, kömür ihracı gibi kömür havzasının ekonomik, sosyal ve teknik problemleri ele alınarak esasları belirlendi.

1926 YILINDA TÜRK KÖMÜR MADENLERİ T.A.Ş.

-Vasıtalı Müdahaleci Dönemi (1925-1936)-

Bu dönemde kurulan ‘Havza İktisat Müdürlüğü’ ile ocakların kontrolünün yanında devletin havzaya doğrudan doğruya işletmeci olarak girmesi sonucunda yeni yasalarla 1926 yılında Türk Kömür Madenleri T.A.Ş’nin, Kozlu Kömür İşleri T.A.Ş’nin, Kireçlik Kömür Madenleri T.A.Ş’nin ve İş Bankası’nın kurduğu Maden Kömürleri İşleri T.A.Ş’nin Üzülmez’de faaliyete başlaması 1927 yılında Kilimli Maden İşleri T.A.Ş’nin ve Amasra Kömür İstimar Mıntıkası T.A.Ş’nin Amasra vilayetinde kömür araması Maadin Mizamnamesinin Maden Kanunu ile değiştirilmesi gibi başlıca değişiklikler yapıldı.

TKİ BÜNYESİNDE TOPLANDI

-İşletmecilik Dönemi (1936-1983)-

Hükümet tarafından işletilmekte olan Kozlu ve Kilimli demir yollarının tamamı kanunla Eti Bank tarafından kurulacak bir müesseseye devredilmesi kabul edildi.

Ayrıca Ereğli ve Amasra arasındaki sahada bulunan tüm ocakların devletçe işletilmesine karar verilmiştir. İkinci 5 Yıllık Kalkınma Planı ve müteakip 5 yıllık kalkınma planlarında demir-çelik ve enerji sanayisinin koklaşabilir kömür ihtiyacının karşılanmasına yönelik kömür havzasının genişletilmesiyle üretimin artırılması projelerine yer verildi.

Türkiye maden kömürlerinin çağın tekniğinden yararlanılarak en iyi şekilde işletilmesi ve yönetimin ihtisaslaşmış kadrolarla tek merkezden yürütülmesini sağlamak amacıyla hazırlanan kanunla kömür üretim faaliyetleriyle uğraşan müesseseler Eti Bank’tan ayrılıp tüzel kişiliğe ve iktisadi bağımsızlığa sahip Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) bünyesinde toplandı.

TTK’NIN KURULUŞU

Bakanlar Kurulu, ilgili kanunun verdiği yetkiye dayanarak 11 Nisan 1983 tarihinde KHK ile İktisadi Devlet Teşekkülleri ve Kamu İktisadi Kuruluşlarının yeniden düzenlenmesini kararlaştırıldı.

Bu düzenlemeyle Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu Genel Müdürlüğü bünyesinde faaliyet gösteren Ereğli Kömür İşletmeleri Müessesesi yerine Kozlu, Karadon, Armutçuk, Üzülmez ve Amasra işletmelerinden oluşan Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdürlüğü’nün kurulması öngörüldü.

Bakanlar Kurulu da ilgili kanunun verdiği yetkiye dayanarak Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdürlüğü’nün kurulmasını kararlaştırdı, Resmî Gazetede de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Yüksek Planlama Kurulu kararıyla onaylanan değişiklikle de havza sınırları içindeki taş kömürünün yanı sıra diğer madenleri işletme ve işlettirme hakkını alarak faaliyet alanı gelişti.

TTK’NIN SINIRLARI

Zonguldak taş kömürü havzasının imtiyaz alanı 2 bin 200 kilometrekaresi denizde. 11 bin 150 kilometrekaresi karada olmak üzere toplamda 13 bin 350 kilometrekarelik bir alanı içine alacak şekilde belirlendi.

Yer yer taş kömürü varlıklarına rastlanan havzanın yer altı zenginliği ve potansiyelin ülke ekonomisindeki yeri Osmanlı Devletince belirlenerek, bu imtiyaz alanı içinde her ne şekilde olursa olsun devletin izni olmaksızın arazi açmak, bina inşa etmek gibi faaliyetlerinin tümünün ‘Teskere-i Samiye’ce yasaklandığı son derece önemli bir görüş olarak tarihte yer almıştır. 1910 tarihli ‘Teskere-i Samiye’ sınırları, 19.06.1986 tarihli ilgili sayıyla Resmi Gazetede yayımlanarak Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlükten kaldırıldı.

24 Ağustos 1989 tarihli ilgili yazıyla Resmî Gazetede yayınlanan Bakanlar Kurulu’nun ilgili sayılı kararıyla taş kömürü havzası sınırları yeniden düzenlenerek ‘Teskere-i Samiye’ sınırları tekrar kabul edildi.

Ancak kabul edilen bu sınırlarımız içinde serbest kalacak bölgenin aramalara açılması ve diğer madenlerin ülke ekonomisine kazandırılması amacıyla imtiyaz sahasında küçülme ihtiyacı doğurdu.

Bu sebeple yapılan çalışmalar neticesinde 14 Nisan 2000 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla TTK Kömür havzası sınırları küçültülerek 3 bin kilometrekaresi denizde, 3 bin 885 kilometrekaresi de karada olmak üzere toplam 6 bin 885 kilometrekare olarak yeniden düzenlendi.

Bu sayfayı yazdır

Bu haber 706 defa okunmuştur